Epiloog - Nemesis

Zou het moment waarop Hekate door haar dochter Skylla getrotseerd werd het moment zijn geweest dat zij 'de Verre' is geworden? Omdat zij zich - wat Nemesis uiteindelijk ook zou doen - van de mensen en de goden heeft afgewend en niet meer door hen vereerd wilde worden? En dat toen Hekate zich terugtrok een nieuw tijdperk zou aanbreken, dat Hesiodos het 'ijzeren tijdperk' zou noemen? Een tijdperk dat zijn eigen tijdperk was, maar in zijn ogen zo in en in slecht, dat hij liever òf eerder gestorven was, òf later geboren (Werken en Dagen 174-75). Een tijdperk ook, waarin (in de vertaling van M.L.West):
'Nor will father be like children nor children to father' en als volgt zal eindigen: Then verily off to Olympus from the wide-pathed earth, veiling their fair faces with white robes, Decency and Moral Disapproval will go to join the family of the immortals, abandoning mankind; those grim woes will remain for mortal men; and there will be no help against evil.  (Op.cit. 197-201)
Je kunt je afvragen waarom Decency en Moral Disapproval, beter bekend als Aidos en Nemesis, tot deze tijdsperiode hebben gewacht om zich naar de Olympus te begeven. (In de tekst van Hesiodos worden beiden met hun eigennamen genoemd, en niet, zoals de vertaling doet: Schaamte en Morele Afkeuring, welke zij personifiëren.) In de eerste plaats, denk ik, omdat Nemesis er absoluut geen zin in had om daar met Zeus, die haar verkracht had, te verkeren. En dat zij, nadat zij als gevolg van die schanddaad Helena ter wereld had gebracht - ja, Helena van Sparta en Troje over wie we het in het voorgaande vaak hebben gehad - ver uit de buurt van de dader, die ze nota bene zelf als kind verzorgd had (vgl. Graves 7.3), en zijn residentie wilde blijven.
Nemesis was in tegenstelling tot wat al te vaak gedacht wordt niet een wraakgodin. Wraak was het terrein van de Erinyen, de daadwerkelijke wraakgodin­nen, net als Aphrodite geboren uit het bloederige zaad van het afgesneden lid van Ouranos en bijgestaan door de Meliai, de Ouranische liefdesgodin en de onbetrouwba­re Chariten en Hesperiden. (Vgl. Graves 32.3-4, Kerényi 105-08.) Nemesis was van oorsprong, evenals de Moiren die haar zusters waren, meer een schikgodin, maar dan een godin wier naam niet 'beschikking' betekent, maar 'toegemeten bekrachtiging'. De reden waarom ze een afwachtende houding tegenover haar schender aangenomen heeft, zou vanuit deze hoedanigheid verklaard kunnen worden. Zij wist - en dat was háár kracht - dat er een tijd zou komen dat de macht van Zeus flink afgebrokkeld zou zijn, en dat haar schender gedwongen zou zijn onder een andere naam zijn hoofdzetel en machtscentrum naar elders te verleggen.
Hesiodos geeft geen namen voor de onsterfelijken waarbij Nemesis en Aidos zich op de Olympus aansluiten. Maar misschien kon of durfde hij dat niet, omdat toen hij deze zinnen schreef het tijdperk dat hij verafschuwde nog niet afgelopen was en de goden die zouden uitwijken toen nog de dienst uitmaakten!
Men heeft zich wel eens afgevraagd of de lange ode aan Hekate in de Theogonie een latere toevoeging is geweest, en dus niet van de hand van Hesiodos zelf. De wetenschappelijke discussie over de authentici­teit van deze verzen is uiteindelijk na veel gekrakeel in het voordeel van Hesiodos beslecht. (Vgl. M.L.West, Hesiod Theogony, with Prolegomena and Commentary, New York 1997.) Verder was Hekate ‘always a goddess of private rather than public cult, and this is sufficient to account for her absence from the Homeric pantheon. (...) The Hecate described is one very different from the Hecate familiar from later centuries. She is completely free from lunar, magical, chthonic and bloody associations (...). She is a healthy, independent and openminded goddess, ready to help different kinds of men in different situations: a universal goddess in the sense that she encroaches upon the provinces of all the other gods (...).‘  (id. p. 277)
Hekate was dus - het is al eerder gezegd - geen Olympische godin, dat wil zeggen toen de Olympiërs daar troonden. Daarom denk ik dat toen Nemesis op de Olympos haar plaats innam, zij onder de niet met name genoemde onsterfelijken Hekate nog niet zal hebben aangetroffen. Ik denk eerder dat Hekate haar plaats daar pas ingenomen heeft nadat tijdens de godsverhuizing van Zeus en de zijnen naar Hesperia haar bloedige, chtonische en magische verwanten met Zeus die in het vervolg Jupiter heet, waren meegetrokken. Jupiter, toen nog Zeus - de god die eeuwen daarvoor aan Mercurius (toen nog Hermes) opdracht gegeven had om Aeneas te berichten dat hij met zijn affaire met Dido zijn plicht aan het verzaken was (A. 4.219-237) en onmiddellijk uit Carthago moest vertrekken. Om (vgl. Williams n. 1.223-96) zijn taak te volbrengen: het stichten van een stad in Hesperia, van waaruit met niets ontziende ambitie niet alleen een wereldrijk, maar ook een nieuw, en natuurlijk ook 'gouden' tijdperk zou verrijzen...